Η κατανόηση και κατ’ επέκταση η εξερεύνηση του διαστήματος ήταν ανέκαθεν ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα του ανθρώπου και της επιστήμης. Οι κινηματογραφικοί δημιουργοί έχουν εκμεταλλευτεί πολλές φορές το μυστήριο και την περιέργεια του ανθρώπου για το διάστημα και έχουν οραματιστεί ολόκληρους διαπλανητικούς κόσμους και ερευνητικές αποστολές στις ταινίες τους, με πολύ μεγάλη επιτυχία. Αρκεί να αναλογιστούμε μερικές από αυτές: 2001: A Space Odyssey, Solaris, Alien, Star Wars, Star Trek, Interstellar, Moon, Gravity, και πολλές άλλες. Από την άλλη πλευρά, τα ντοκιμαντέρ με θέμα το διάστημα και τις διάφορες διαστημικές αποστολές δεν τυγχάνουν τόσο ευρείας απήχησης και αναγνώρισης, πράγμα περίεργο καθώς μπορεί θεωρητικά να στερούνται φαντασίας, αλλά μας δείχνουν το σκεπτικό και το σχεδιασμό των διαστημικών αποστολών στην πραγματικότητα. Υπάρχει πιο ενδιαφέρον πράγμα από αυτό;
Αυτή την “αδικία” θα προσπαθήσω να αποκαταστήσω, λοιπόν, γράφοντας για “Το Απώτατο Σημείο της Ανθρωπότητας” (The Farthest), ένα ντοκιμαντέρ Ιρλανδικής παραγωγής που κυκλοφόρησε την προηγούμενη εβδομάδα στις ελληνικές αίθουσες. Πρόκειται για ένα εκλαϊκευμένο, αναλυτικό, αλλά και διασκεδαστικό χρονικό της αποστολής των μη επανδρωμένων διαστημοπλοίων Voyager I και II στο διάστημα, με δύο βασικούς στόχους. Ο πρώτος από αυτούς ήταν να προσεγγίσουν τους πλανήτες Δία, Κρόνο, Ουρανό και Ποσειδώνα και να στείλουν πίσω στη Γη φωτογραφίες καθώς και άλλες χρήσιμες πληροφορίες για τους πλανήτες αυτούς και τα φεγγάρια τους, ώστε να βοηθήσουν τους επιστήμονες να καταλάβουν περισσότερα για τη δημιουργία και τη σύστασή τους, και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτούς. Ο δεύτερος στόχος ήταν τα διαστημόπλοια να προχωρήσουν ακόμα παραπέρα και να βγουν απο το ηλιακό μας σύστημα, μεταφέροντας πληροφορίες για τη Γη και τους ανθρώπους που την κατοικούν, ελπίζοντας πως κάπου, κάποτε, κάποιο άλλο είδος νοήμονος ζωής που κατοικεί σε κάποιον άλλον, μακρινό πλανήτη θα εντοπίσει κάποιο από τα δύο διαστημόπλοια και θα μάθει για την ύπαρξή μας.
Μέσα από την οπτική γωνία των θεωρητικών επιστημόνων και των μηχανικών που συμμετείχαν στο σχεδιασμό και στην επίβλεψη του προγράμματος, η σκηνοθέτης Emer Reynolds προσπαθεί στο ντοκιμαντέρ αυτό να εξιστορήσει όλη την πορεία της αποστολής, από το όραμα και το σχεδιασμό των διαστημοπλοίων, την εκτόξευσή τους, τις προσεγγίσεις των πλανητών και τα πολύτιμα δεδομένα που συλλέχθηκαν από αυτούς, και τέλος την μεταφορά των χρυσών δίσκων του Voyager, δύο πανομοιότυπων δίσκων με κωδικοποιημένους ήχους και εικόνες από τη Γη, πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Το πρόγραμμα του Voyager ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ενώ η εκτόξευση των διαστημοπλοίων έγινε το 1977. Από το 1979 έως το 1989 τα δύο διαστημόπλοια προσέγγισαν τους πλανήτες που αναφέρθηκαν προηγούμενως, καθώς και συγκεκριμένα φεγγάρια τους. Μετά το τέλος αυτής της φάσης του προγράμματος, δόθηκε εντολή για την έναρξη της “διαστρικής αποστολής” και τα διαστημόπλοια επαναπρογραμματίστηκαν με σκοπό να βγουν από το ηλιακό σύστημα και να συνεχίσουν να προχωρούν για εκατομμύρια χρόνια στο διαστρικό χώρο. Τον Αύγουστο του 2012 το Voyager I -που κινείται με μεγαλύτερη ταχύτητα- γνωρίζουμε ότι βγήκε από την ηλιόσφαιρα και κινείται στο διαστρικό χώρο.
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τη συγκεκριμένη διαστημική αποστολή σε πολλά επίπεδα. Οι ομιλητές καθ’ όλη τη διάρκειά του είναι μερικοί από τους βασικούς συντελεστές του διαστημικού προγράμματος του Voyager, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και ο διακεκριμένος Έλληνας φυσικός και διαστημικός επιστήμονας Σταμάτης Κριμιζής. Αναφέρονται συνοπτικά στο τεχνικό και στο επιστημονικό υπόβαθρο που είναι και το πιο δυσνόητο κομμάτι στον θεατή που δεν είναι ειδικός, ενώ εστιάζουν περισσότερο στις περιόδους όπου κάποιο από τα δύο διαστημόπλοια έχει προσεγγίσει πλανήτη και στέλνει μαζικά πολύτιμα δεδομένα, και συνήθως ακολουθούν επιστημονικές ανακαλύψεις, συνεντεύξεις τύπου και δημοσιογραφική φρενίτιδα. Στο κομμάτι αυτό παρουσιάζεται και πληθώρα αρχειακού υλικού που στάλθηκε από τα διαστημόπλοια -κυρίως ανεπεξέργαστες αλλά και επεξεργασμένες εικόνες- που κερδίζει τις εντυπώσεις. Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει επίσης τους χρυσούς δίσκους του Voyager και τα περιεχόμενά τους, ψήγματα του ανθρώπινου πολιτισμού: ηχογραφημένη μουσική αντιπροσωπευτική πολλών διαφορετικών πολιτισμών του πλανήτη μας, ανθρώπινη ομιλία σε πολλές διαφορετικές γλώσσες, διάφοροι ήχοι της Γης, καθώς και κωδικοποιημένες εικόνες. Τέλος, μέσα από τα λόγια των ομιλητών-επιστημόνων του προγράμματος Voyager αναδύονται όλες οι αναμνήσεις τους και τα συναισθήματα που βίωσαν στις διάφορες φάσεις του προγράμματος, στις επιτυχίες και τις αποτυχίες, τις χαρές και τις συγκινήσεις. Επίσης, μοιράζονται μαζί μας τους φιλοσοφικούς προβληματισμούς τους σχετικά με τη σημασία του εγχειρήματός τους, την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για εξερεύνηση, την ύπαρξη ζωής σε άλλους πλανήτες κάπου στο σύμπαν και πολλά άλλα.
Δε θα τη χαρακτήριζα σε καμία περίπτωση βαρετή -και δυσκολεύομαι να αντιληφθώ πως θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να χαρακτηρίσει βαρετή μια συζήτηση για τη θέση της Γης στο σύμπαν, για την ύπαρξη ζωής σε άλλους πλανήτες και για την προσπάθεια εξερεύνησης εκτός του ηλιακού μας συστήματος- αλλά κατανοώ ότι ο αργός ρυθμός και η μεγάλη διάρκεια συγκριτικά με το θέμα που πραγματεύεται μπορούν να κουράσουν έναν θεατή που δεν είναι πρόθυμος να μπει σε διαδικασία υπαρξιακών αναζητήσεων κατά τη διάρκεια της ταινίας. Βέβαια, κατά την άποψή μου, ο ρυθμός της ταινίας και ο τρόπος με τον οποίο αποδίδονται τα μηνύματα με συνεντεύξεις, οπτικοακουστικό υλικό από το εργαστήριο που επέβλεπε την αποστολή και τρισδιάστατες γραφικές απεικονίσεις των διαστημοπλοίων στο διάστημα είναι ο κατάλληλος έτσι ώστε ο θεατής να μπορέσει να επεξεργαστεί, να κατανοήσει και να αφομοιώσει τις βασικές πληροφορίες, τους στόχους και τα σημεία-κλειδιά της αποστολής. Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ υπάρχουν συνεχείς εναλλαγές στον τόνο, ανάμεσα σε σκηνές με ένταση, με χιούμορ και σε συγκινητικές στιγμές, με αποκορύφωμα τη συγκλονιστική σκηνή με μουσική υπόκρουση Pink Floyd που είναι όλα τα λεφτά.
“Το Απώτατο Σημείο της Ανθρωπότητας” καταφέρνει να συλλάβει και να απεικονίσει το μήνυμα ενός από τα πιο φιλόδοξα και από τα πιο επιτυχημένα διαστημικά προγράμματα που έχουν υλοποιηθεί μέχρι σήμερα, μέσα από το σφυγμό πολλών βασικών συντελεστών του. Εάν δεν συγκρουστούν με κάτι και δεν καταστραφούν εκεί έξω, τα διαστημόπλοια Voyager θα συνεχίσουν να προχωρούν μεταφέροντας το χρυσό δίσκο και την ανάγκη του ανθρώπου για εξερεύνηση του αγνώστου ως τα πέρατα του σύμπαντος. Εάν είστε λάτρης του διαστήματος μην χάσετε την ευκαιρία να δείτε στη μεγάλη οθόνη αυτό το καθηλωτικό δημιούργημα που μας θυμίζει ταυτόχρονα πόσο “ασήμαντος” είναι ο άνθρωπος που κατοικεί σε έναν πλανήτη σε ένα από τα δισεκατομμύρια αστέρια ενός από τους δισεκατομμύρια γαλαξίες που υπολογίζεται ότι υπάρχουν στο σύμπαν, αλλά και πόσο “ξεχωριστό” είναι το γεγονός ότι έχει καταφέρει να δημιουργήσει μηχανήματα (και μάλιστα μιλάμε για την τεχνολογία του ’70 στα διαστημόπλοια) με τα οποία λαμβάνει ακόμα δεδομένα από το Voyager I παρόλο που αυτό ταξιδεύει εκτός του ηλιακού συστήματος. Στην εποχή μας που η αλαζονεία του ανθρώπου έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο και ο προβληματισμός για το ρόλο της ανθρωπότητας είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, το ντοκιμαντέρ αυτό είναι ένα σπουδαίο μάθημα.
