Δεύτερο άρθρο για το Infinity War μέσα σε μια βδομάδα. Είναι επίσημο πλέον, το random αποτελείται από ξεπουλημένους απατεώνες που σπαμάρουν άρθρα για κάθε νέα, δημοφιλή, blockbuster ταινία. Πέρα από την πλάκα, ήθελα να συγκρίνω το Infinity War με το The Last Jedi, διότι θεωρώ ότι μοιράζονται αρκετά κοινά στοιχεία. Αρχικά και τα δύο είναι προϊόντα της πιο σατανικής εταιρίας στη Γη. Εκτός από αυτό όμως, οι δύο ταινίες διαθέτουν πιο σκοτεινό ύφος, ένα από τα κοινά θέματα τους είναι η αποτυχία, και προσπαθούν συστηματικά να ανατρέψουν τις προσδοκίες του κοινού. Εδώ θα εστιάσω στο τελευταίο στοιχείο, το οποίο νομίζω ότι αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες που έκαναν το Infinity War απολαυστικό και το The Last Jedi απογοητευτικό. Παρεμπιπτόντως ακολουθούν ΟΛΑ ΤΑ SPOILERS για αυτές τις δύο ταινίες. Συνεχίστε με δική σας ευθύνη.
Πιθανά τώρα θα σκέφτεστε ότι οι προσδοκίες είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό και, ενώ δεν μπορώ να διαφωνήσω πως η προσωπική προοπτική του καθενός παίζει ρόλο, αυτό ισχύει μόνο μερικώς. Βλέπετε, οι ιστορίες που αφηγούμαστε ανά τους αιώνες, σε κάθε γωνιά της Γης, παρουσιάζουν αρκετά κοινά μοτίβα και συνήθως ακολουθούν μια πολύ συγκεκριμένη δομή. Αυτό σημαίνει πως εμείς, όντας συνηθισμένοι σε αυτή τη μορφή αφήγησης, αναπτύσσουμε υποσυνείδητα κάποιες προσδοκίες για την εξέλιξη της. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα διαφορετικά είδη ιστοριών. Άλλες προσδοκίες έχουμε για μια ρομαντική ταινία και άλλες για μια ταινία τρόμου, καθώς οι ιστορίες με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή από το κάθε είδος, μας έχουν συνηθίσει σε εντελώς διαφορετικές εξελίξεις. Όσο περισσότερο στενεύουν τα πλαίσια, τόσο πιο εύκολο γίνεται να προβλέψεις ακριβώς που θα πάει η ιστορία. Εδώ έρχονται οι ταινίες franchise, όπως το Star Wars και το MCU, οι οποίες εκτός από τις υπάρχουσες προσδοκίες του αρχέτυπου της αφήγησης και του είδους τους, έχουν ακόμα και τις προσδοκίες που δημιουργεί το ίδιο το franchise στους θαυμαστές του. Οι σεναριογράφοι και σκηνοθέτες, που ασχολούνται με τέτοιες ταινίες, γνωρίζουν ακριβώς τι περιμένει το κοινό τους από αυτές. Έτσι πολλές φορές αποπειρώνται να ανατρέψουν τις προσδοκίες, όχι μόνο από μια ανάγκη να κάνουν κάτι πιο δημιουργικό, αλλά και για να προσφέρουν κάτι φρέσκο στο κοινό.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με το τρόπο που το Infinity War παίζει με τις προσδοκίες μας, μιας και αποτελεί το πιο απλό παράδειγμα από τις δύο ταινίες. Όσοι έχουν παρακολουθήσει τις μέχρι τώρα 18 ταινίες του MCU, είναι μαθημένοι σε δύο κυρίαρχα στοιχεία, τα οποία αποτελούσαν και τις πιο προφανείς ελλείψεις των ταινιών αυτών: στην έλλειψη βαρύτητας του θανάτου και στους εντελώς αδιάφορους κακούς. Από τη μια πλευρά, οι ήρωες σε αυτές τις ταινίες είναι υπερβολικά άτρωτοι. Δεν φαίνεται να υπάρχει μια απειλή ικανή να τους φέρει σε δύσκολη θέση, ενώ ακόμα και όταν πεθαίνει κάποιος κατά κύριο λόγο δευτερεύων χαρακτήρας, συνήθως επιστρέφει ακόμα και στην ίδια ταινία. Με τους ήρωές μας λοιπόν να μην μπορούν να πεθάνουν και με όσους πεθαίνουν να ανασταίνονται άμεσα, η σημασία του θανάτου υποβαθμίζεται, και μαζί της το διακύβευμα της ιστορίας. Από την άλλη, το MCU είναι διαβόητο για τους αδιάφορους κακούς του. Σχεδόν ποτέ δεν τους δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για να κατανοήσουμε το παρελθόν τους και τα κίνητρά τους, ενώ συνήθως ηττώνται μέχρι το τέλος της ταινίας και δεν επιστρέφουν ξανά.
Το Infinity War, λοιπόν, κατάφερε να ανατρέψει τις προσδοκίες μας, παίρνοντας την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Από τα πρώτα κιόλας λεπτά, ο Thanos εδραιώνεται ως μια εξαιρετικά σοβαρή απειλή, καθώς αυτός και οι λακέδες του νικούν με ευκολία τον Hulk και τον Thor, δύο από τους πιο δυνατούς ήρωες στο ρόστερ των Avengers. Έπειτα, ο Thanos σκοτώνει τον Loki, έναν από τους πιο αγαπητούς χαρακτήρες του κοινού, τονίζοντας ότι αυτή τη φορά δεν θα υπάρξουν νεκραναστάσεις. Ξαφνικά, η απειλή του θανάτου, κάτι που το MCU χρειαζόταν διακαώς για να ανεβάσει τα stakes, είναι πλέον υπαρκτή. Ο Thanos θα συνεχίσει το έργο του, σκοτώνοντας και βασανίζοντας αρκετούς χαρακτήρες ακόμα, μέχρι που θα καταλήξει να αφανίσει το μισό σύμπαν. Φυσικά όσοι εξαϋλώθηκαν στο τέλος της ταινίας θα επιστρέψουν, αλλά αυτό δεν αφαιρεί τόσο τον αντίκτυπο του προσωρινού έστω θανάτου τους. Ας μην ξεχνάμε κιόλας πως αρκετοί χαρακτήρες πέθαναν οριστικά. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι για πρώτη φορά έπειτα από 18 ταινίες, οι ήρωες μας ηττήθηκαν ολοκληρωτικά, και εμείς, έχοντας συνηθίσει να τους βλέπουμε να θριαμβεύουν και να γλιτώνουν πάντα αλώβητοι από τους μεγαλύτερους κινδύνους, δεν μπορούσαμε παρά να εκπλαγούμε.
Σχεδόν εξίσου αναπάντεχη ήταν και η εστίαση της ταινίας στον Thanos, ο οποίος λειτούργησε περισσότερο σαν πρωταγωνιστής, από όλους τους υπόλοιπους ήρωες. Συνήθως περιμένουμε τους μεγάλους CGI τυπάδες που θέλουν να καταστρέψουν το κόσμο, να είναι ανιαροί σε αυτές τις ταινίες. Επενδύοντας όμως τόσο χρόνο στο να μας δείξει τα πράγματα από την οπτική του, η Marvel κατάφερε να κάνει τον Thanos να ξεχωρίσει. Οι καλύτεροι κακοί πολλές φορές θεωρούν πως είναι οι ήρωες της ιστορίας και αυτό ακριβώς ισχύει σε αυτή την περίπτωση. Ο Thanos βλέπει τον εαυτό του σαν τον ελεήμονα πατέρα, που ξέρει καλύτερα από τα παιδιά του το καλό τους και έχει τη θέληση να το επιβάλλει. Η πρωτύτερη τραγωδία του πλανήτη του έχει χαλυβδώσει τα πιστεύω του. Έτσι είναι πλέον ικανός ακόμα και να θυσιάσει το μόνο πράγμα που αγαπάει στο σύμπαν, τη κόρη του. Αυτή του η ατσάλινη θέληση και η συνέπεια στις πράξεις του, ακόμα και αν είναι εντελώς άρρωστες, είναι οι αρετές που τον κάνουν πιο ανθρώπινο.
Επιπροσθέτως διαθέτει ενδιαφέρουσες αναλογίες με τον Iron Man. Ο Tony είναι ο μόνος άνθρωπος που ο Thanos δεν αποκαλεί παιδί του, δείχνοντας ότι τον βλέπει σαν ίσο και τον σέβεται. Όπως αναφέρει ο Thanos και οι δύο είναι γεννημένοι με την κατάρα της γνώσης, με το να βλέπουν περισσότερα από τους υπόλοιπους και να αναγκάζονται να δράσουν, αφήνοντας πίσω τους αγαπημένα πρόσωπα. Στη περίπτωση του Thanos τη Gamora και στου Tony την Pepper. Τέλος, οι δυο τους αποτελούν αντίθετα πατρικά πρότυπα, ο Thanos του σκληρού και απόμακρου πατέρα και ο Tony του υπερπροστατευτικού με τον Spiderman. Αφού είδαμε όμως το πώς ανατρέπει τις προσδοκίες μας το Infinity War, ας συνεχίσουμε με κάποια παραδείγματα από το TLJ.
Το πιο εύκολο παράδειγμα ανατροπής των προσδοκιών μας ήταν το τι περιμέναμε να δούμε με βάση το The Force Awakens. Συγκεκριμένα, να μάθουμε ποιος είναι ο Snoke και ποιοι είναι οι γονείς της Rey. Όπως γνωρίζετε όλοι, εν τέλει δεν μάθαμε τίποτα για τον Snoke, ενώ οι γονείς της Rey αποδείχθηκαν απλοί μέθυσοι. Ναι μεν απροσδόκητη εξέλιξη, βοήθησε όμως την ιστορία; Πολλοί συγκρίνουν τον Snoke με τον Αυτοκράτορα, αφού και για τους δύο μαθαίνουμε ελάχιστα στην κάθε τριλογία. Δεν νομίζω όμως ότι μπορούν να συγκριθούν. Ο Αυτοκράτορας ήταν μέρος της αφετηρίας της ιστορίας μας και δεν χρειαζόταν να μάθουμε πολλά περισσότερα για να λειτουργήσει αυτή η ιστορία. Αντίθετα, ο Snoke έρχεται στο προσκήνιο έξι ταινίες μετά στη σειρά. Σε ένα πλήρως εδραιωμένο σύμπαν εισβάλει από το πουθενά ως ο πιο δυνατός χρήστης της Δύναμης που έχουμε δει, ενώ δημιουργεί το Πρώτο Τάγμα από τις στάχτες τις Αυτοκρατορίας, ακυρώνοντας έμπρακτα τις προσπάθειες των ηρώων μας στην αρχική τριλογία. Επιπλέον εμφανίζεται από την αρχή στο Force Awakens, πολύ περισσότερο από τον Αυτοκράτορα στο Empire και ήδη στην δεύτερη ταινία της νέας τριλογίας έχει σημαντικό screen time. Ουσιαστικά ο Snoke είναι ο χαρακτήρας που δημιουργεί την κεντρική σύγκρουση των νέων ταινιών, χωρίς να έχουμε ιδέα για το παρελθόν του και τα κίνητρά του. Παρότι είναι απίστευτα δυνατός με τη Δύναμη, πεθαίνει με το πιο γελοίο τρόπο, αφήνοντας μια τεράστια έλλειψη στην ιστορία και όλα αυτά γιατί ο Rian Johnson ήθελε να τρολάρει όσους γράφουν fan fiction.
Είναι ξεκάθαρο πως στο The Force Awakens ο J. J. Abrams χρησιμοποιούσε το πάντα αγαπημένο του και εντελώς απαράδεκτο αφηγηματικό εργαλείο mystery box, δημιουργώντας μυστήριο χωρίς να έχει τις απαντήσεις. Όταν ο Rian κλήθηκε να δώσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αποφάσισε να τα αγνοήσει αντί να κάνει κάτι δημιουργικό μαζί τους. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς της Rey. Δεν έχω κανένα απολύτως πρόβλημα με το γεγονός ότι οι γονείς της Rey είναι εντελώς ασήμαντοι. Το θέμα μου είναι πως, από την στιγμή που είναι ασήμαντοι, δεν υπάρχει πλέον κανένας λόγος για την εξ αρχής ύπαρξη μυστηρίου. Επιπλέον, δεν είμαι σίγουρος για το πώς αυτή η εξέλιξη βοηθάει τον ήδη άσκοπο χαρακτήρα της Rey, της οποίας μοναδικός στόχος μέχρι τώρα ήταν να βρει τους γονείς της. Υποθέτω ότι στο Επεισόδιο 9 μπορεί να σώσουν τη κατάσταση, αλλά ακόμα και έτσι, το μυστήριο στις δύο προηγούμενες ταινίες αποτελεί πλέον ένα μεγάλο χάσιμο χρόνου.
Μια ακόμα ανατροπή του Rian, είναι το twist στη κλασική ιστορία του παρορμητικού, γενναίου ήρωα, που πάει ενάντια στον ξεροκέφαλο ανώτερό του και θριαμβεύει. Στην δικιά του εκδοχή, ο Poe οργανώνει ανταρσία ενάντια στην υποναύαρχο Holdo και ενώ εμείς ως κοινό περιμένουμε να έχει δίκιο, μαθαίνουμε εν τέλει ότι υπήρχε απ’ την αρχή σχέδιο διάσωσης και ότι ο Poe έπρεπε να δαμάσει τις παρορμήσεις του και να εμπιστευτεί την ανώτερή του. Ένα ενδιαφέρον twist που καταστράφηκε εντελώς στην εκτέλεση, αφού οι πράξεις του Poe είναι απόλυτα δικαιολογημένες, με την ταινία όμως να προσπαθεί να μας πείσει ότι είχε άδικο. Για τη μισή περίπου ταινία, το σκάφος με ό,τι απομένει από την Αντίσταση, ακολουθείται σε απόσταση αναπνοής από εχθρικά σκάφη. Παράλληλα, από στιγμή σε στιγμή οι ασπίδες του σκάφους θα υποχωρήσουν και θα επιτρέψουν στο Πρώτο Τάγμα να τους καταστρέψει ολοσχερώς. Με όλη αυτή τη πίεση λοιπόν, ο Poe πρέπει να αρκεστεί στις συγκαταβατικές μη-απαντήσεις της Holdo, η οποία συστηματικά και χωρίς λόγο αρνείται να μοιραστεί το σχέδιο με το πλήρωμα της. Ειλικρινά οι πράξεις της ήταν τόσο αδικαιολόγητες, που σε ένα σημείο μάντευα μέχρι και ότι δουλεύει σαν πράκτορας για το Πρώτο Τάγμα. Στο τέλος πρέπει όμως ξαφνικά να νοιαστούμε για την αυτοθυσία της, παρότι αυτή ήταν υπαίτια για την όλη κατάσταση, προτιμώντας να ξεστομίζει σοφίσματα επιπέδου fortune cookie, αντί να μοιραστεί το σχέδιο με τους στρατιώτες της. Σε αυτή τη περίπτωση, η εμμονή του Johnson να μας τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια, ανάγκασε ένα χαρακτήρα σε ακατανόητες πράξεις.
Η μεγαλύτερη και πιο φιλόδοξη ανατροπή που αποπειράθηκε να κάνει ο Rian Johnson όμως, ήταν να αλλοιώσει την οπτική μας για τους Jedi, κάτι που προσπάθησε να κάνει και ο Lucas, με ανάλογη επιτυχία, στην δεύτερη τριλογία. Συγκεκριμένα, και οι δύο προσπάθησαν να προσθέσουν γκρίζο σε έναν ασπρόμαυρο κόσμο, που μέχρι τότε είχε ξεκάθαρους διαχωρισμούς μεταξύ καλού και κακού. Στην προσπάθεια του να το κάνει αυτό ο Lucas, κατέστρεψε τον Darth Vader, ενώ αντίστοιχα ο Rian κατέστρεψε τον Luke. Αρχικά δεν είχα μια ξεκάθαρη άποψη για αυτό το ζήτημα, αλλά μετά την δεύτερη θέαση μου της ταινίας, πιστεύω πλέον ότι ο Luke της πρώτης τριλογίας είναι διαφορετικός χαρακτήρας από τον Luke της νέας. Απλά μου είναι πλέον αδύνατο να πιστέψω ότι ο Luke, θα έμπαινε καν στο πειρασμό να σκοτώσει τον ανιψιό του και εκτός από αυτό, μετά τη καταστροφή που προκάλεσε, θα εξαφανιζόταν. Φυσικά αυτό το θέμα τίθεται προς συζήτηση, αλλά ακόμα και έτσι, μπορώ να κατανοήσω γιατί πολλοί άνθρωποι, που μεγάλωσαν με και εμπνεύστηκαν από τον Luke, δεν μπορούν να υποστηρίξουν αυτή τη δειλή και ευθυνόφοβη εκδοχή του.
Ουσιαστικά η αποδόμηση του Luke είχε ως σκοπό να έρθουν τα άκρα πιο κοντά στο κέντρο. Να δούμε τα λάθη στους ηρωές μας και να κατανοήσουμε πως αυτά που νομίζαμε σαν αρετές των Jedi, είναι στην πραγματικότητα ο λόγος που βρισκόμαστε σε αυτή τη σύγκρουση. Μια παρόμοια προσπάθεια γίνεται και για την Αντίσταση με το Πρώτο Τάγμα, σε εκείνη τη φοβερά διακριτική σκηνή όπου ο DJ εξηγεί στο Finn ότι και οι καλοί και οι κακοί είναι υπεύθυνοι για τη λειτουργία του πλανήτη των πλουσίων. Παράλληλα, η ταινία στη μέτα-αφηγησή της, δείχνει αρχικά να απομακρύνεται από τους στενούς περιορισμούς των προκατόχων της. Ο Luke πετάει το φωτοσπαθό του. Ο Yoda καίει τον ιερό ναό των Jedi με τα ιερά βιβλία. Ο Kylo διαλύει το κράνος του, σύμβολο της προσκόλλησης του στον Darth Vader. Μάλιστα ο Kylo είναι ο πρώτος χαρακτήρας που αντιλαμβάνεται το ψευδή διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού και καλεί την Rey να τον ακολουθήσει σε κάτι καινούργιο. Αν η ταινία είχε μείνει συνεπής με τη θεματολογία της και είχε ακολουθήσει αυτή τη νέα και συναρπαστική κατεύθυνση, δεν θα σας μιλούσα καν σήμερα.
Ωστόσο, στο τέλος τα πράγματα έμειναν ακριβώς τα ίδια. Ο Luke έγινε πάλι ήρωας στο μυαλό των νεαρών παιδιών. Η Rey διέσωσε τις ιερές γραφές των Jedi. Ο Kylo παρέμεινε ο ίδιος ενδιαφέρων, αλλά ανίκανος κακός, που οδηγείται από το μίσος του για το παρελθόν. Όλη η προσπάθεια του Rian να αποδομήσει τις έννοιες του καλού και του κακού, δημιούργησε μόνο μια τρύπα στο νερό και μας έφερε στην ίδια, κοινή αφετήρια. Όχι μόνο αυτό, αλλά τώρα που το Πρώτο Τάγμα κυριαρχεί, όλες οι προσπάθειες των ηρώων μας στην αρχική τριλογία αναιρέθηκαν πλήρως. Παρόλες τις ανατροπές βρισκόμαστε πάλι στο ίδιο σημείο που αρχίσαμε, πράγμα που με κάνει να αναρωτιέμαι αν άξιζε όλη αυτή η διαδικασία. Νομίζω πως όχι.
Ελπίζω πως μέσα από αυτή την ανάλυση είναι πλέον εμφανές γιατί το Infinity War επιτυγχάνει εκεί που το TLJ αποτυγχάνει. Στη προσπάθεια του να ανατρέψει τις προσδοκίες, το Infinity War διόρθωσε σημαντικά σφάλματα των ταινιών του MCU, έκανε την ιστορία πιο σημαντική και ενδιαφέρουσα και κατάφερε να συναρπάσει ακόμη και μένα, που μέχρι πρότινος αδιαφορούσα για τη συνέχεια. Αντιθέτως, το TLJ φαίνεται να έκανε τις ανατροπές απλά για χάρη των ανατροπών. Καμία από αυτές δεν έκαναν την ιστορία πιο πλούσια, ενώ ακόμα και αυτές που είχαν τις προοπτικές να το κάνουν, μέχρι το τέλος εγκαταλείφθηκαν για να επιστρέψουμε στην ίδια ασφαλή φόρμουλα. Όχι μόνο υποβιβάστηκαν σημαντικά στοιχεία του σύμπαντος του Star Wars, αλλά το χειρότερο, υποβιβάστηκαν χωρίς λόγο. Εν τέλει, η ανατροπή των προσδοκιών, όπως και οι περισσότερες αφηγηματικές πρακτικές, όταν γίνονται αυτοσκοπός καταλήγουν να υποβαθμίζουν την ιστορία. Όταν όμως έχουν λόγο ύπαρξης, οδηγούν σε αναζωογονητικές εμπειρίες.
Ορέστης
