Είναι πλέον Ιούλιος και αφού το καλοκαίρι μπήκε πια για τα καλά (οι Αθηναίοι μην δίνετε σημασία στις καταρρακτώδες βροχές), ένας είναι ο ιδανικός τρόπος να περάσετε την ώρα σας. Να κλειστείτε σε μια σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα με υπερβολικά δυνατό air condition και να νιώσετε μίζεροι για δύο ώρες! Παρότι δεν μπορώ να καταλάβω την αρκετά ανορθόδοξη απόφαση του studio A24 να κυκλοφορήσει μια ταινία σαν το Hereditary καλοκαιριάτικα, θεωρώ ότι είναι η ιδανική αλλαγή ρυθμού για εμάς που έχουμε βαρεθεί την αναμασημένη τροφή που μας προσφέρει κάθε χρόνο τέτοια εποχή το Hollywood.
Όσοι αγαπάτε το συχνά υποτιμημένο είδος ταινιών τρόμου, πιθανά να έχετε παρατηρήσει ότι το τελευταίο καιρό φαίνεται να κυκλοφορεί μόνο μια πραγματικά εξαιρετική ταινία τρόμου για κάθε χρονιά. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι το είδος εξαφανίζεται, κάθε άλλο μάλιστα! Αυτή τη στιγμή υπάρχουν αρκετά horror franchises, ενώ το studio Blumhouse, εκμεταλλευόμενο τα χαμηλά κόστη που απαιτούνται για την παραγωγή ταινιών τρόμου, καλώς ή κακώς -με έμφαση στο κακώς- κυκλοφορεί σχεδόν αποκλειστικά τέτοιες ταινίες, που αποφέρουν μεγάλα κέρδη. Το πρόβλημα όμως είναι ότι πλέον η συντριπτική πλειοψηφία των ταινιών αυτού του είδους, αποτελείται πλέον είτε από φτηνιάρικα σκουπίδια, είτε από κάτι που αποκαλούμαι pop-corn horror. Δηλαδή από ταινίες που αποσκοπούν στο να σε τρομάξουν με τον πιο επιφανειακό τρόπο.
Ταινίες σαν τα Insidious και τα Conjuring αρκούνται απλά στο να κλέψουν τις αντιδράσεις του κοινού τους με jump scares, δίνοντας την ψευδαίσθηση του τρόμου μέσα από ξαφνικούς ήχους και φρικιαστικές φάτσες, συνοδευόμενες με το απαραίτητο music cue. Σε αυτές τις ιστορίες τα προβλήματα της οικογένειας είναι συνήθως μόνο οικονομικά. Καμία υποβόσκουσα ένταση ανάμεσα στα μέλη της ή κάποιο τρομερό μυστικό. Η σύγκρουση είναι πάντα ανάμεσα στην αγαπημένη οικογένεια και τον κακό δαίμονα που εισέβαλλε στη ζωή τους. Σκοπός μου βέβαια δεν είναι να υποτιμήσω τέτοιες ταινίες, καθώς θεωρώ ότι έχουν τη θέση τους στον κινηματογράφο και μπορούν να εκτελεστούν σωστά, όπως στην περίπτωση του Conjuring, εφόσον δώσουν έμφαση στη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας. Άλλωστε το κοινό τις περισσότερες φορές βλέπει αυτές τις ταινίες μόνο σαν ένα όχημα για να βιώσει κάποια εύκολα thrills. Για μένα όμως ο πραγματικός τρόμος δεν είναι μια γκροτέσκα μούρη ή ένας απότομος, δυνατός ήχος. Είναι μια ανεπαίσθητη κίνηση ή μια ακαθόριστη φιγούρα στο βάθος, η αβάσταχτη, ξένη ησυχία και η ιδέα ότι οι πιο τρομεροί δαίμονες είναι αυτοί που κρύβουμε μέσα μας.
Σε μια αντίδραση λοιπόν στον ασταμάτητο χείμαρρο από άμυαλες ταινίες τρόμου, αρκετοί νέοι σκηνοθέτες, με επιρροές από τις ταινίες σταθμούς των 70s, προσπαθούν να αναδιαμορφώσουν το είδος με νέες τολμηρές ιστορίες. Όπως καταλαβαίνετε αυτές οι προσπάθειες σπάνια είναι βιώσιμες οικονομικά, γι’ αυτό και βλέπουμε μόλις μια με δύο τέτοιες κάθε χρόνο. Αυτό όμως δεν φαίνεται να ισχύει για το Hereditary, το οποίο έχει ήδη αποφέρει τα τετραπλάσια από το αρχικό του budget. Μια επιτυχία που υποθέτω ότι οφείλεται στις ενθουσιώδεις εντυπώσεις που άφησε στο Sundance και στις διθυραμβικές κριτικές που κατάφερε να αποσπάσει, με τους κριτικούς να το εξυμνούν ως τον Εξορκιστή της γενιάς του. Μια τέτοια σύγκριση βέβαια μόνο κακό μπορεί να κάνει σε μια ταινία, αφού δημιουργεί υπερβολικά υψηλές προσδοκίες. Ειδικά από τη στιγμή που δεν μπορώ να βρω ξεκάθαρες ομοιότητες ανάμεσα στις δύο ταινίες, ούτε θεματικά, ούτε στην προσέγγιση τους.
Το Hereditary ακολουθεί τη ζωή μιας οικογένειας λίγο μετά το χαμό της γιαγιάς, η οποία φαίνεται ότι μοιραζόταν μια αφύσικα στενή σχέση με την εγγονή της. Μετά την κηδεία η κόρη της, Annie, αρχίζει να ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές του παρελθόντος της μητέρας της, ενώ παράξενα και τραγικά συμβάντα συνεχίζουν να πλήττουν την οικογένεια. Το Hereditary αποτελεί τη πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Ari Aster και πράγματι πρόκειται για ένα πολλά υποσχόμενο ντεμπούτο. Από την πρώτη κιόλας ιδιαίτερα εφευρετική σκηνή, είναι προφανές ότι η φωτογραφία της ταινίας είναι άψογα επιμελημένη και εσκεμμένη. Ακόμα και κάποιες στιγμές που μου φάνηκαν ελαφρώς κωμικές με έναν άβολο τρόπο, θεωρώ ότι είχαν σκοπό να κάνουν το κοινό να αισθανθεί αμήχανα, διότι μου έδωσαν την εντύπωση ηθελημένων αποφάσεων ενός ανθρώπου που γνωρίζει και χειρίζεται τη κινηματογραφική γλώσσα, αντί για απροσεξίες. Άλλωστε ο νεαρός σκηνοθέτης δίνει τόση προσοχή στη λεπτομέρεια σε κάθε εικόνα του, όσο και η πρωταγωνίστρια της ταινίας στα διοράματά της. Ο Aster επιλέγει να δομήσει κάθε πλάνο του συμμετρικά, με έναν τρόπο που θυμίζει το framing του Wes Anderson, εξυπηρετώντας έτσι όχι μόνο τη θεματική της ιστορίας, αλλά και δημιουργώντας μια σύνδεση με την δουλειά της Annie με τις μινιατούρες.
Φυσικά αν έχετε ακούσει κάτι μέχρις στιγμής για την ταινία, αυτό θα είναι η συγκλονιστική ηθοποιία της Toni Collette στο ρόλο της Annie. Σπάνια συναντάς έναν τόσο καλογραμμένο χαρακτήρα σε αυτό το είδος και η Collette, εκμεταλλευόμενη τις πολλές ευκαιρίες που της δίνει το σενάριο, καταφέρνει να τον απογειώσει. Από τις σκηνές όπου απαιτούν να επικοινωνήσει τις σκέψεις της με ένα μόνο βλέμμα, μέχρι τους μονολόγους της για την παρανοϊκή ιστορία της οικογένειας της και τα ασταμάτητα ξεσπάσματά της, η ερμηνεία της συγκεντρώνει μια ανεξάντλητη ποικιλία συναισθημάτων και αντιδράσεων. Μόνο και μόνο αυτή αποτελεί ικανοποιητικό λόγο για να δει κανείς το Hereditary. Παρότι η Collette επισκιάζει όλο το υπόλοιπο καστ, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουν εξαιρετική δουλειά. Ειδική μνεία αξίζει στη μικρή Milly Shapiro, η οποία χάρις το ιδιαίτερο πρόσωπο της και τις ασαφής εκφράσεις της, ξεφεύγει από το στερεότυπο του νεαρού creepy κοριτσιού. Επίσης χαίρομαι πάρα πολύ που βλέπω ξανά τον Gabriel Byrne σε κύριο ρόλο. Παρότι η φύση του χαρακτήρα του τον βάζει πολλές φορές στο παρασκήνιο των εξελίξεων της ιστορίας, ο ίδιος ξεχωρίζει και δρα σαν τη μοναδική φωνή της λογικής, με την οποία το κοινό μπορεί να ταυτιστεί. Το πρόσωπο του δίνει την εντύπωση ενός ειλικρινά ταλαιπωρημένου ανθρώπου μέσα στη παράνοια που τον περιτριγυρίζει. Ο μόνος αδύναμος κρίκος θα έλεγα ότι είναι ο Alex Wolff στο ρόλο του γιου και αυτό μόνο επειδή δεν μου φαίνεται ιδιαίτερα πειστικός στις σκηνές όπου απαιτείται να κλάψει.
Ανεξάρτητα από όλα αυτά, μια ταινία τρόμου έχει πετύχει πραγματικά τον σκοπό της αν καταφέρει πραγματικά να σε αναστατώσει. Φυσικά όπως εξήγησα και παραπάνω αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα υποκειμενικό, αφού ο καθένας μας ζητά κάτι διαφορετικό από μια ταινία τρόμου. Νομίζω όμως ότι μπορούμε όλοι να εκτιμήσουμε περισσότερο μια ταινία που εκτελεί κάτι με διακριτικότητα και σκοπό, παρά μια ταινία που καταφεύγει σε τακτικές σοκ. Το Hereditary έχει φυσικά κάποιες υπερβολικά γκροτέσκες εικόνες, δίχως να αποτελούν την βασική προσέγγιση της ταινίας. Τα jump scares είναι μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, με τον τρόμο να προέρχεται από τις υπνωτικές κινήσεις της κάμερας, την αποπνικτική μουσική που σε κάνει να σφίγγεις τα χέρια σου, την απειλητική ησυχία και φυσικά την ίδια την κατάσταση. Αργά και αποτελεσματικά χτίζεται η ένταση και ένα βαρύ συναίσθημα ανησυχίας και αβεβαιότητας βαραίνει κάθε σκηνή. Αυτό που μπορεί να ξενίσει αρκετούς είναι ότι η ταινία δεν προσπαθεί να είναι συστηματικά τρομακτική. Μάλιστα θα έλεγα ότι λειτουργεί καλύτερα σαν δράμα απ’ ότι σαν τρόμου.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα στοιχεία τρόμου δεν είναι σωστά εκτελεσμένα. Υπάρχουν ακόμα πολλές εικόνες και σκηνές που μου έχουν κολλήσει στο μυαλό από την πρώτη φορά που την είδα. Το δράμα όμως είναι πολύ πιο αντισυμβατικό και αποτελεσματικό. Υπάρχει μια σκηνή κοντά στην αρχή της ταινίας, τόσο απρόβλεπτη και βαθιά τραγική, που δεν μπορεί παρά να σε ισοπεδώσει. Η σιωπή αμέσως μετά και ο τρόπος όπου αντιμετωπίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους οι χαρακτήρες δεν θα μπορούσε να έχει εκτελεστεί καλύτερα. Ο τρόπος που συνεχίζει η ιστορία όμως αποτελεί και το βασικό πρόβλημα του Hereditary.
Βασικά ενώ το Hereditary ξεκινά σαν μια κανονική ταινία τρόμου, στήνοντας τα στοιχεία που θα είναι κρίσιμα στη τρίτη πράξη, η απρόβλεπτη τροπή τον γεγονότων οδηγούν την ταινία περισσότερο προς το οικογενειακό δράμα. Η προσπάθεια της λοιπόν να επιστρέψει στην αρχική πορεία και να φτάσει στο τέλος της ιστορίας γίνεται αρκετά ατσούμπαλα, με αποτέλεσμα η ταινία να περιπλανιέται άσκοπα στη μέση της για αρκετά λεπτά. Όταν επιτέλους επανακτήσει το ρυθμό της προς το τέλος, το payoff των στοιχειών που προαναφέραμε έχει αργήσει πολύ και το ύφος είναι δραστικά διαφορετικό, με αποτέλεσμα να σου δίνεται η εντύπωση ότι παρακολουθείς δύο διαφορετικές ταινίες. Με λίγα λόγια το Hereditary ξεκινά σαν ένα αντισυμβατικό δράμα που καταλήγει σε μια συμβατική 70s ταινία τρόμου. Και τα δύο του κομμάτια είναι καλά εκτελεσμένα, αλλά η σύνδεση τους είναι αδύναμη. Για να συζητήσουμε όμως λίγο πιο εμπεριστατωμένα το πρόβλημα και τα θέματα της ταινίας θα πρέπει να συνεχίσουμε με SPOILERS για τις τρεις επόμενες παραγράφους. Αν θες να τα αποφύγεις πήγαινε κατευθείαν στη τελευταία παράγραφο!
Ακόμα αδυνατώ να καταλάβω τη σύνδεση της ταινίας με τον Εξορκιστή. Φαντάζομαι αν έλεγαν όλοι ότι το Hereditary είναι το Μωρό της Ροζμαρί της γενιάς τους, ίσως παραήταν μεγάλο spoiler, αφού το τέλος είναι σχεδόν το ίδιο. Θέλω να επισημάνω ότι δεν είναι αυτό το πρόβλημα της ταινίας. Πιθανά αν συνέχιζε στο ίδιο ανατρεπτικό μοτίβο της πρώτης πράξης να μας έδινε κάτι διαφορετικό. Μην μπορώντας όμως να κρίνω με υποθέσεις και γνωρίζοντας ότι το αντισυμβατικό δεν ισούται απαραίτητα με το καλό, μου μένει μόνο να σχολιάσω την εκτέλεση της ιστορίας. Θυμάμαι βλέποντας την σκηνή της κηδείας να σημειώνω νοητά, πράγματα που θα έπαιζαν ρόλο στη συνέχεια. Το κολιέ της γιαγιάς, ο creepy τυπάς που χαμογέλασε στο κοριτσάκι, η αναφορά της Annie στις τελετές της μάνας της. Όλα αυτά παρέπεμπαν στο τέλος με τη σατανιστική αίρεση που μας δόθηκε. Αφότου πεθαίνει το κορίτσι όμως, το ύφος και η θεματική αλλάζει ραγδαία, αφού επικεντρώνεται στις ενοχές του αδερφού και το πένθος και την απέχθεια της μητέρας. Μέχρι να αποφασίσει η ταινία ότι θέλει να ασχοληθεί ξανά με τη σατανιστική αίρεση, οι λιγότερο παρατηρητικοί πιθανά να έχουν ξεχάσει οτιδήποτε σχετικό. Έτσι εξηγώ και τα γέλια που άκουσα από το κοινό κατά τη διάρκεια της τρίτης πράξης, αν και θα προτιμούσα οι αποδοκιμασίες της ταινίας να είχαν παραμείνει διακριτικές. Ας μην γινόμαστε κάφροι όταν πάμε σινεμά. Το πρόβλημα εν τέλει είναι περισσότερο θέμα ροής και απότομης αλλαγής ύφους, ενώ δεν είμαι πεπεισμένος ότι ταίριαζε με το συμβολισμό της ταινίας.
Πιστεύω ότι βασικό θέμα του Hereditary είναι η ψυχική ασθένεια. Στη σκηνή όπου η Annie επισκέπτεται το γκρουπ ψυχολογικής υποστήριξης και αφηγείται την ιστορία της οικογένειας της, παρατηρούμε ότι πολλοί θάνατοι θυμίζουν αντίστοιχους που ακούμε από ανθρώπους με ψυχολογικές παθήσεις. Η ίδια φαίνεται να πάσχει από μια τέτοια ασθένεια, αφού υπνοβατεί και δεν ελέγχει τις πράξεις της, σε βαθμό όπου παραλίγο να σκοτώσει τα παιδιά της. Η έλλειψη ελέγχου της ζωής και των πράξεων μας είναι άλλο ένα σημαντικό θέμα της ταινίας. Σκεφτείτε πως η αρχική μας εντύπωση για το ατύχημα της κόρης είναι ότι αποτελεί το αποτέλεσμα μιας σειράς λαθών. Στη πραγματικότητα όμως πρόκειται για το προσεκτικά εκτελεσμένο σχέδιο της αίρεσης. Το συγκεκριμένο θέμα υποστηρίζεται και από τις χειρουργικές κινήσεις της κάμερας. Η πρώτη και η τελευταία σκηνή, που πλαισιώνονται σαν κομμάτι μιας μινιατούρας, αποκαλύπτουν πως παρακολουθούμε ανθρώπους ανίκανους να δράσουν μόνοι τους. Ανθρώπους κατευθυνόμενους από μια άγνωστη δύναμη, έναν αντικειμενικό παρατηρητή, όπως λέει και η Annie μιλώντας για το δικό της έργο. Μέσα από την τέχνη της εκτονώνει τα τραυματικά της βιώματα, αλλά παράλληλα μας αποκαλύπτει ότι είναι ανίσχυρη να αλλάξει τα πράγματα. Δεν δημιουργεί, παρά μόνο αναπαράγει γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί και βρίσκονται εντελώς εκτός του ελέγχου της.
Θα προτιμούσα βέβαια να έλειπαν από την ταινία οι δύο σκηνές στο σχολείο που αναφέρονται στην Ηρακλή και την Ιφιγένεια, συγκεκριμένα για να εξηγήσουν το παραπάνω θέμα σε περίπτωση που κάποιος το έχασε, αλλά δεν μπορώ να παραπονεθώ πολύ. Έτσι αναλύοντας την ιστορία σε ένα δεύτερο επίπεδο διαπιστώνουμε ότι αυτό που κουβαλάει η Annie και μεταφέρει στα παιδιά της, από την οικογένεια της είναι η ψυχική ασθένεια. Αφού πρόκειται για κάτι κληρονομικό είναι κάτι για το οποίο η ίδια και τα παιδιά της δεν μπορούσαν να κάνουν απολύτως τίποτα. Αυτή τους η “κατάρα” δεν είναι προϊόν των δικών τους λαθών, αλλά συνεχίζει να επηρεάζει την ζωή τους και τις πράξεις τους. Αυτή είναι η πραγματική τραγωδία και ο τρόμος του Hereditary. Παρόλα αυτά πιστεύω ότι αυτό το θέμα θα το εξυπηρετούσε καλύτερα ένα διαφορετικό τέλος από αυτό που πήραμε. Ίσως άμα έμενε διφορούμενο το αν όλα αυτά ήταν στο μυαλό της Annie ή όχι.
Μέχρι τώρα θα έχετε καταλάβει ότι το Heraditary δεν είναι ενδείκνυται για ανάλαφρη, καλοκαιρινή διασκέδαση, ούτε πρόκειται για μια τυπική ταινία τρόμου. Είναι βαριά, στενάχωρη και ασχολείται με άχαρα ζητήματα. Αν λοιπόν δεν ψάχνετε κάτι τέτοιο, θα σας συμβουλεύσω να μείνετε μακριά. Αν είστε μαζοχιστές σαν εμένα, τότε πιστεύω ότι έχει πολλά πράγματα να σας προσφέρει. Παρότι η αδυναμία να συνδέσει τα δύο μέρη της μεταξύ τους είναι εμφανής, δεν είναι αρκετή για να με κάνει να ξεχάσω την άψογη σκηνοθεσία και τις δυνατές ερμηνείες. Όπως κάθε χρονιά, δεν βλέπω ιδιαίτερο συναγωνισμό φέτος, οπότε νομίζω το Hereditary θα είναι λογικά η καλύτερη ταινία τρόμου της χρονιάς. Μετά από ένα τόσο καλό ντεμπούτο, ανυπομονώ να δω την επόμενη δουλειά του Ari Aster.
Βαθμολογία: 8/10
Ορέστης
Αυτά είναι κείμενα…