Η δίκοπη ζωή του Μάνου Ελευθερίου

Καλησπέρα.

Το σημερινό θα βγει ίσως το πιο yolo άρθρο όλων των εποχών. Είναι η αλήθεια ότι αυτή την φορά είχα ανάγκη να γράψω κάτι πιο ελαφρύ και να ξεφύγω. Η αφορμή λοιπόν μου δόθηκε από τη σημερινή μέρα.

Επειδή οφείλω να κάνω εισαγωγή, θέλω να παραδεχτώ τα εξής. Σε θέμα γούστου είμαι περίεργος άνθρωπος. Όταν όμως κάποιον τον θεωρώ τοπ, τον τοποθετώ υπερβολικά ψηλά σε οποιαδήποτε λίστα σύγκρισης. Για μένα, υπάρχουν πολλοί Έλληνες (όχι προφανώς λόγω καταγωγής) οι οποίοι κοντράρουν στα ίσα, ιερά παγκόσμια τέρατα. Στο δικό μου μυαλό, ο Μίκης Θεοδωράκης, καθαρά σαν μουσικός, ανήκει στους σπουδαιότερους του πλανήτη. Ο Νίκος Καζαντζάκης κοντράρει στα ίσα οποιοδήποτε συγγραφέα. Για μένα είναι τόσο σπουδαίος, που όποιος και να μπει στη ζυγαριά μαζί του, σχεδόν αυτόματα χάνει.

Ένας άνθρωπος που ανήκει σε αυτή την κατηγορία έχει σήμερα γενέθλια. Ο σπουδαίος Μάνος Ελευθερίου κλείνει σήμερα τα 80. Προφανώς και γι’ αυτόν θα ήθελα να μιλήσω σήμερα, αφού πρώτα τονίσω κάτι. Δεν ξέρω πόση απήχηση μπορεί να έχει αυτό το άρθρο. Ελάχιστοι θεωρώ ότι θα ασχολούνται με αυτό το είδος μουσικής. Ακόμα και έναν όμως να κάνω να ψάξει τα όσα θα πω, για εμένα είναι ένα κέρδος. Μου αρέσει να μοιράζομαι με άλλους όσα θεωρώ ψαγμένα και πολύ καλά.

Ο Μάνος Ελευθερίου είναι μακράν ο σπουδαιότερος εν ζωή Έλληνας ποιητής. Είναι ο άνθρωπος πίσω από την κουρτίνα πολλών σπουδαίων τραγουδιών των τελευταίων 50 χρόνων. Όσοι ακούτε τέτοια μουσική, είμαι σίγουρος ότι θα αναρωτηθείτε “δικό του είναι αυτό?”. Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι έχει συνεργαστεί σχεδόν με κάθε μεγάλο μουσικοσυνθέτη και ερμηνευτή, όπως επίσης το γεγονός ότι τα τραγούδια του έχουν αντέξει τόσες δεκαετίες. Εγώ πάντως προσωπικά τον ξεχωρίζω για άλλους λόγους.

Αρχικά, ίσως γι’ αυτόν έχει βγει η φράση “τι θέλει να πει ο ποιητής”. Τα ποιήματα του είναι γεμάτα συμβολισμούς. Προτάσεις με περίεργες λέξεις, που δείχνουν να μη βγάζουν κανένα απολύτως νόημα. Κατεβατά ολόκληρα,που μοιάζουν να μην έχουν καμία συνοχή και το μόνο τους κοινό να είναι το γεγονός ότι είναι έμμετρα. Κι όμως, με ένα υπέροχο τρόπο, όταν όλα τα καλοσκεφτείς, μοιάζουν να ενώνονται μαγικά. Ξαφνικά, όσα σου φαίνονται κενά, γεμίζουν ξαφνικά με νόημα. Είναι απίστευτα δύσκολο να εννοείς πράγματα, χωρίς να εννοείς τίποτα, αλλά και το ανάποδο.

Ως ένα φυσικό επακόλουθο των παραπάνω, τα ποιήματα αυτά είναι διττά. Μπορούν να σε εκφράσουν, σε παραπάνω από μια πτυχές της ζωής σου, και με παραπάνω από ένα τρόπο, ανάλογα με τις συνθήκες. Για να δώσω ένα παράδειγμα,στη δίκοπη ζωή υπάρχουν στίχοι οι οποίοι είναι σχεδόν φανερό ότι αναφέρονται στην δικτατορία. Κάποια στιγμή όμως, έμοιαζαν να με εκφράζουν απόλυτα σε ένα δικό μου θέμα.

Πάμε λοιπόν να δούμε, σε μια διαφορετικού είδους παρουσίαση, τα τραγούδια του τα οποία γράψαν ιστορία.

1) Δεν είμαι άλλος – Ο Άμλετ της σελήνης

Όταν ήμουν μικρός, η γιαγιά μου συνήθιζε να λέει κάτι για το ψωμί και τη μαγιά. Επειδή ακόμα μου φαίνεται ακαταλαβίστικο, θα το μεταφέρω όσο πιο απλά μπορώ. Όταν κάτι το φτιάχνεις με αγάπη και γερά θεμέλια, είναι αδύνατο να μη δέσει καλά. Όταν λοιπόν ενώνεις Ελευθερίου με Θάνο Μικρούτσικο, υπάρχει πιθανότητα αποτυχίας? Καμία, αν βοηθήσει και ο Θηβαίος. Τα 2 κομμάτια (ειδικά ο ‘Αμλετ) γνώρισαν τεράστια απήχηση. Και για να συνδέσω με τα προηγούμενα, δείτε τη διαφορά. Το ένα είναι ένα καθαρά ερωτικό κομμάτι που μιλά για μια ανεκπλήρωτη αγάπη, ενώ το άλλο είναι ένα κομμάτι τελείως αλληγορικό που (μάλλον) μας μιλάει για το “ψάξιμο” και τον τρόπο ζωής του καθενός με βάση τη σύγχρονη υλιστική ζωή.

2)  Η σούστα πήγαινε μπροστά – Άλλος για Χίο τράβηξε – Ο χάρος βγήκε παγανιά

Παίζει να έχω ακούσει περισσότερο Μητροπάνο και από τον ίδιο. Μου έκανε τεράστια εντύπωση λοιπόν ότι ανάμεσα στους άπειρους κορυφαίους δίσκους που έχει κάνει, σε κάθε συνέντευξη έλεγε το εξής: “Προσωπικά, ξεχωρίζω τον Άγιο Φεβρουάριο ανάμεσα σε όλες τις δουλειές που έχω κάνει”. Και όχι μόνο το έλεγε, αλλά το έδειχνε και στις συναυλίες του, τραγουδώντας πάντα τα συγκεκριμένα κομμάτια. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1972 σε μουσική Δήμου Μούτση και θεωρείται από τους σημαντικότερους της Ελληνικής Μουσικής.

3) Μαλαματένια λόγια – Τα λόγια και τα χρόνια – Παραπονεμένα λόγια

Και τα 3 είναι κομμάτια του Μαρκόπουλου. Τα Παραπονεμένα λόγια ακούγονται παραπάνω από τα άλλα 2, επειδή ο Νταλάρας τα τραγουδάει ακόμα, σε κάθε συναυλία και εκπομπή. Έτσι (δυστυχώς), είναι πιο γνωστά από τα άλλα. Τα Μαλαματένια λόγια τα τραγουδάει σποραδικά και ο Χαρούλης πλέον στις συναυλίες του και τους έχει προσδώσει ένα λίγο πιο ανάλαφρο (ναι, βρίστε με) χαρακτήρα. Το τραγούδι μιλάει για το έργο του Σεφέρη, το τεράστιο κενό που αφήνει πίσω του, καθώς και την κηδεία του, αφορμή μεγάλου ξεσηκωμού το 1971. Τα λόγια και τα χρόνια, ερμηνευμένα άψογα από τον Γαργανουράκη, αποτελούν και αυτά μια διεισδυτική ματιά στα χρόνια της Δικτατορίας, ένα ευθύ κατηγορώ στα πεπραγμένα της. Και τα 3 κομμάτια είναι ιδιαίτερα σημαντικά και ανήκουν στο δεύτερο γκρουπ τραγουδιών-συμβόλων κατά της Χούντας, πίσω από αυτά του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκη.

4) Οι ελεύθεροι κι ωραίοι – Στα χρόνια της υπομονής – Του κάτω κόσμου τα πουλιά

Ο Γιώργος Νταλάρας είναι ο άνθρωπος ο οποίος έχει τιμήσει περισσότερο τον Μάνο. Πάντα, μα πάντα σε κάθε συνέντευξή μιλάει με τα καλύτερα λόγια. Σε κάθε αφιέρωμα είναι εκεί. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει λόγω και της τεράστιας αδυναμίας και των 2 στον Κουγιουμτζή (και τα 3 σε μουσική του). Όπως και να έχει, είναι ίσως ο τραγουδιστής που βοήθησε περισσότερο στο να ακουστούν κομμάτια του.

5) Στων αγγέλων τα μπουζούκια – Ναύτης βγήκε στη στεριά – Αναθεώρησα (ναι, Πέγκυ Ζήνα)

3 τραγούδια που νομίζω τα ξέρουμε όλοι. Βασικά, ειδικά το πρώτο παίζει να έχει ακουστεί πεντακόσιες εκατόν τριάντα πέντε χιλιάδες φορές στο “Στην υγειά μας”. Και τα 3 θεωρούνται τελείως διαφορετικά από το ύφος σχεδόν όλων όσων θα αναφερθούν. Τα βάζω για να δείτε ότι πολλά γνωστά τραγούδια είναι δικά του, χωρίς να το ξέρουμε.

6) Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες

Το βάζω χωριστά γιατί είναι ίσως το κομμάτι του που δίχασε περισσότερο λόγω ενός στίχου του. Στο ρεφρέν αναφέρεται “τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς”. Πολλοί λοιπόν (αλλά και το ίδιο το κόμμα) είπαν ότι αναφέρεται στην 3η Σεπτεμβρίου του 1974, ημέρα ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ. Η αλήθεια προφανώς απέχει πολύ. Για τους γνώστες, η 3η Σεπτεμβρίου του 1843 ήταν η ημέρα επανάστασης κατά του βασιλιά Όθωνα, ο οποίος τότε αναγκάστηκε να παραχωρήσει το 1ο Σύνταγμα της Ελλάδας. Προφανώς προκύπτει και από το γεγονός ότι η συλλογή λέγεται “Γράμματα στο Μακρυγιάννη”.

7) Ποιός τη ζωή μου

Την εποχή της δικτατορίας, όπου ο μελοποιημένος Ρίτσος, ο μελοποιημένος Ελύτης και ο μελοποιημένος Σεφέρης, ντυμμένοι με τη Θεία μουσική του Μίκη και την τεράστια φωνάρα του Μπιθικώτση κάνουν θραύση, αυτό το κομμάτι δεν έχει τίποτα από τα παραπάνω και όμως ξεχωρίζει. Η Μαρία Φαραντούρη ερμηνεύει άψογα και δίνει τεράστιο νόημα σε αυτούς τους επίσης τεράστιους στίχους. Το τραγούδι παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρο και συχνά τραγουδιέται από πολλούς, όπως οι Κατσιμιχαίοι και ο Β. Παπακωνσταντίνου.

8) Η δικοπη ζωη

Άψογος Θάνος Μικρούτσικος, άψογος Γιώργος Μεράντζας. Ένα τραγούδι με τόσα νοήματα, τέτοια μαγεία. ‘Ενα από τα αρτιότερα κομμάτια του Ελληνικού Πενταγράμμου. Δεν περιγράφω άλλο.

9) Η Διαθηκη

Πως το έλεγε η Γερασιμίδου στους 2 Ξένους? “Ανθρωπος που δεν αγαπάει τη Χαρούλα, δεν είναι καλός άνθρωπος”. Και πως να μην την αγαπάς, όταν ερμηνεύει έτσι αυτό το κομμάτι? Το μοναδικό από Ελευθερίου που έχει πει, αλλά αξίζει άπειρα. Πολύ καλή και η ερμηνεία της Γαλάνη, όσες φορές το έχει τραγουδήσει.

10) Κάτω απο τη μαρκίζα

Ένα κομμάτι σταθμός για το ελληνικό τραγούδι. Είναι απίστευτο το ότι έχει γραφτεί τόσο παλιά και όμως κρατάει ακόμα. Θεωρώ πως ο στίχος “Εσύ όπου κι αν πας, σ’ όποιο ταξίδι, σε λάθος στάση θα κατεβείς”  είναι απο τους ωραιότερους που έχουν γραφτεί ποτέ. Απλά αξεπέραστη η ερμηνεία της Μοσχολιού, δεν νομίζω οτι μπορεί να την πλησιάσει κάποιος.

11) Άλλα άξια αναφοράς

Είναι αρρώστια τα τραγούδια

Το τραίνο φευγει στις 8

Ατελείωτη εκδρομή

Πάντα κάτι μένει